آیت‌الله مصباح یزدی با تاکید بر تدوین و تبیین چگونگی رسیدن به علوم انسانی اسلامی گفت: اگر ما در مقابل علوم غربی موضع می گیریم و می خواهیم دانشگاه ها را از آن پاک کنیم به دلیل نقص موجود در این علوم است که باعث انحراف می شود. ما می خواهیم این نقص ها را برطرف کنیم تا به حقیقت برسیم.
آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی در سخنرانی خود در سومین نشست بین‌المللی نخستین کنگره علوم انسانی اسلامی که پیش از ظهر امروز با حضور جمع کثیری از صاحب نظران بین المللی ، محققان و اساتید حوزه و دانشگاه، در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد، با اشاره به برخی کاستی‌های فکری و مبنایی در علوم جدید غربی، گفت: علوم جدید غربی از جمله علم فیزیک که در برخی شاخه‌ها قائل به اصل عدم قطعیت است، مبتنی بر اصول متافیزیکی نادرستی از جمله اصل امکان تصادف است.
وی در ادامه اظهارات انتقادی خود نسبت به علوم غربی، عنوان کرد : علوم غربی بر اصول موضوعه‌ای بنا شده‌اند که باید در علوم دیگری مانند متافیزیک اثبات شوند، در حالی که اثبات نشده اند و اگر اثبات شده باشند هم اعتباری برای آن قائل نیستند، چراکه اساسا علوم غیر تجربی را معتبر نمی‌دانند.
عضو مجلس خبرگان تصریح کرد :شیوه تحقیقات علمای اسلام از گذشته بیانگر آن است که آنها ازروش تجربی استفاده می کردند و حتی عده ای ادعا می کنند که غربی ها دانش تجربی خود را از دانشمندان ایرانی گرفته اند.
آیت الله مصباح با بیان اینکه رسالت دین هدایت انسان هاست، افزود: علوم و تکنولوژی دائما در حال تغییر اند. دین نسبت به علوم غفلتی ندارد وتنها به مسیر استفاده بهتر از آن نگاه دارد.
وی تاکید کرد: ما باید موضع گیری در مقابل علوم غربی و واژه غیر اسلامی و همچنین اسلامی بودن را معنا کنیم. برای یک مسلمان علم به معنای کشف حقیقت دارای ارزش است و تعالیم اسلامی بر این بیان مبتنی است که علم را از هر کجا کسب کنیم.
رئیس موسسه پژوهشی آموزشی امام خمینی(ره) خاطر نشان کرد: اگر ما در مقابل علوم غربی موضع می گیریم و می خواهیم دانشگاه ها را از آن پاک کنیم به دلیل نقص موجود در این علوم است که باعث انحراف می شود. ما می خواهیم این نقص ها را برطرف کنیم تا به حقیقت برسیم.
وی با بیان اینکه آموزه های اسلامی دانشمندان اسلامی را طوری تربیت می کند که می توانند از این کاستی ها به دور بمانند، افزود: ما باید روشی اسلامی را انتخاب کنیم تا بتواند جلوی مشکلات را بگیرد. اثبات کاستی ها در علوم غربی می تواند کمک کند تا بدانیم چرا ما باید در علوم انسانی تحول ایجاد کنیم و نام آن را اسلامی بگذاریم.
آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به یکی دیگر از اشکال‌های کلی علوم غربی، افزود: علوم غربی در زمینه علوم انسانی و ارزشی از جمله علم اخلاق، سیاست و اقتصاد عملی که موضوع همه آنها انسان است به بیراهه رفته اند، چراکه احکام ارزشی در این علوم مبتنی است بر اینکه انسان را در تمام ابعادش بشناسیم، در حالی که علم ساینس تنها به بعد مادی می پردازد و ابعاد دیگر از جمله بعد روحی را که از اهمیت بیشتری برخوردار است، نادیده می‌گیرد.
وی با اشاره به نادیده گرفته شدن ابعاد دیگر انسان به جز بعد مادی در علوم غربی و تقلیل دادن بعد روحی به فعل و انفعالات ذهنی، یادآور شد: برآیند این رویکرد این است که ارزش‌های معتبر اخلاقی را نمی توان برای چنین موجودی اثبات کرد و کلا نمی توان به ارزش مستقلی دست یافت و اگر هم بشود تابع همین پدیده‌ای است که عمری کمتر از یک قرن دارد.
این متفکر برجسته اسلامی افزود: اگر توجه کنیم که انسان دارای روح است و میان روح و بدن تعاملی برقرار است، هیچ گونه حکم ارزشی درباره چنین موجودی نمی توانیم اثبات کنیم مگر اینکه هر دو بعد و نتیجه این مبنا را در نظر بگیریم که همانا زندگی جاودان و بی نهایت است، در حالی که علوم مادی از اثبات این مطلب عاجزند و چاره‌ای جز پناه بردن به علوم عقلی و متافیزیک ندارند که این علوم را نیز قبول ندارند.
وی در ادامه پیشرفت علم و رسیدن به نتیجه یقینی‌تر به ویژه در زمینه علوم انسانی را با توجه به این کاستی‌ها و کمبودها مرهون شناخت بهتر انسان و توجه به ابعاد وجودی او و فعل و انفعالات بین روح و بدن دانست و با تمایز نهادن میان آنتروپولوژی یا انسان شناسی غربی و هیومنولوژی یا انسان شناسی اسلامی، افزود: برای اثبات این امور همچنین نیازمند روش‌هایی غیر از روش تجربی و حسی هستیم که عبارتند از استدلال عقلانی، شهود عرفانی و آموزه‌های وحیانی.
آیت‌الله مصباح یزدی با تاکید بر ضرورت دستیابی به یک هستی شناسی تحقیقی به عنوان زمینه‌ای برای انسان شناسی و سپس گره‌گشایی از مسایل اخلاقی و ارزشی، گفت: برای پرداختن به این مسایل نیازمند ابزاری تازه هستیم؛ چراکه روش های تجربی تنها با حسیات سر و کار دارند در حالی که ما با اموری روبرو هستیم که فراتر از حسیات هستند و به تبع این امر، نیازمند روش‌ها و ابزارهایی توانمندتر از ابزارهای حسی هستیم.
عضو مجلس خبرگان با اشاره به اینکه این نیاز ما را وارد حوزه اپیستمولوژی می‌کند، افزود: به این منظور باید به تفصیل به معرفت شناسی بپردازیم تا دریابیم که ارزش این ادعاهای عقلی چقدر است و آیا از ادعاهای حسی ارزشمندتر هستند یا خیر و اینکه شهود عرفانی و آموزه‌های وحیانی از چه میزان ارزش معرفت شناختی برخوردار هستند.
آیت‌الله مصباح یزدی با تاکید بر ضرورت تحول در علوم انسانی به طور خاص و همه علوم، تصریح کرد: برای دستیابی به این منظور ابتدا باید حوزه معرفت شناسی را تقویت کنیم و راه های صحیح کشف واقعیت را بیابیم و دریابیم که غیر از روش های حسی راه های دیگری نیز برای کشف واقعیت لازم داریم که چه بسا توانمندتر و استوارتر هستند و سپس باید وارد حوزه هستی شناسی و جهان شناسی شویم و به مسایل متافیزیک و اصول عقلی که در فلسفه وجود دارد مانند اصل علیت بپردازیم و در نهایت به انسان شناسی روی آوریم و حقیقت انسان را دریابیم.
وی با تاکید بر اهمیت دستیابی به این سه امر در تحقیق در علوم انسانی که امروز به علم یا ساینس تبدیل شده اند و به بررسی رفتارهای انسان و ارائه توصیه های هنجاری و دستوری می پردازند، افزود: با تکمیل این سه مرحله است که می توانیم به ارزش‌های و توصیه‌های اخلاقی در حوزه های مختلف دست یابیم.
رئیس موسسه پژوهشی آموزشی امام خمینی(ره) تحول اساسی در علوم انسانی را نیازمند چنین طرح جامع و گسترده‌ای دانست که پذیرفتن آن همسو و موافق با آموزه‌های اسلامی است و افزود: اسلام راه های معرفت را مختص به حس نمی داند، بلکه راه های عقلانی را در برابر انسان قرار داده است و انسان های برجسته ای نیز هستند که از شهود عرفانی برخوردار می گردند و بالاتر از همه اینها انسان های برتری وجود دارند که از راه وحی و ارتباط با خداوند متعال برخوردارند.
آیت‌الله مصباح یزدی در پایان اسلامی سازی علوم نه برخاسته از تعصب به دین یا قومی خاص بلکه برآمده از رهنمایی و رهگشایی اسلام به سوی حقیقت دانست و تاکید کرد: ما هر راهی را که به سوی حقیقت راهنما شود بر روی چشم می نهیم و ارج می گذاریم.
