گزارش برگزاری همایش ملی آسیب های اجتماعی از دیدگاه اسلام

دکتر ثقفی در آیین افتتاحیه نخستین همایش مواجهه با آسیب های اجتماعی از دیدگاه اسلام، ضمن خوش آمدگویی به اندیشمندان و پژوهشگران حوزه آسیب های اجتماعی گفت: همانطور که در عنوان همایش آمده است، نگرش اسلام به آسیب های اجتماعی اعم از چیستی و ماهیت، درجه و رتبه بندی آسیبها، زمینه های بروز و ظهور، دلایل و علل پیدایش، شکل گیری آثار و پیامدهای آنها و راه های پیشگیری و روش های مقابله، مورد توجه بوده است. قطعا از یک جامعه دینی که برآمده از انقلاب اسلامی است و مبتنی بر مختصات نظام اسلامی شکل گرفته، انتظار می رود تا مسیر زندگی و نحوه مواجهه با مشکلات و انحرافات را از متن دین استخراج کند. مکتب فکری و عملی مبتنی بر فطرت، که خداوند متعال از طریق فرستادگان و پیامبران بر بشر عرضه داشته است؛ و به طور اخص دین اسلام نسخه بی بدیلی برای پیشگیری و درمان عارضه های بشر در همه زمان ها است.

ایشان با بیان این نکته که استفاده از الگوهای مبتنی برتجربه بشر هم می تواند به صورت عملی مورد استفاده قرار بگیرد، افزود: استفاده از این الگوها، منوط برعدم تعارض آن بر شئون مختلف دینی است که این به معنی ضرورت ارزیابی انطباقی الگوهای تجربی با دین است که در غیر اینصورت عارضه های آن تبدیل به مشکل و مسئله جدیدی در جامعه می شود.

رئیس دانشگاه درباره اهداف برگزاری این همایش نیز گفت: ما در این همایش هدف اصلی را توجه دادن به این امر خطیر، یعنی مبنا بودن دیدگاه اسلام در حوزه آسیب های اجتماعی قرار دادیم. طبعا شناسایی ظرفیت های علمی کشور در این خصوص، ایجاد حساسیت مضاعف در بین دانشمندان و محققان در این همایش، سرآغازی برای ایجاد بستر لازم در مسیر تولید فکر، در حوزه مواجهه با آسیب های اجتماعی است.

رییس همایش خاطر نشان ساخت: حرکتی که امروز در قالب این همایش رونمایی می کنیم بی شک متعلق به یک مجموعه نیست، نقشی که ما در این فرآیند برای خودمان تبیین و ترسیم کردیم، این است که در عرصه خدمتگذاری  به عنوان کارگزار این فعالیت، فراهم کننده بسترهای لازم برای فعالیت محققان و پژوهشگران کشور باشیم. برای برگزاری این همایش، تلاش زیادی صورت گرفت که از مشارکت و همکاری و مدیریت مجموعه های تاثیرگذار در این حوزه، از اندیشمندان حوزه و دانشگاه چه در فعالیت های اجرایی و به خصوص در حوزه علمی استفاده شود.

دکتر ثقفی از همایش ملی مواجهه با آسیب های اجتماعی به عنوان رونمایی از مجموعه ای از فعالیت ها تعبیر کرد و گفت: در همین فرصت کوتاه چند ماهه مجموعه فعالیت های دیگری نیز انجام شده است. نشست های تخصصی در موضوع آسیب های اجتماعی با رویکرد اسلام و دیدگاه اسلام برگزار شد که ان شالله در قالب هیات اندیشه ورز در دانشگاه شاهد پیگیری و دنبال خواهد شد. ایشان افزود؛ همچنین ما برای انجام فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی در این عرصه، مقدمات لازم برای تاسیس پژوهشکده مطالعات اسلامی آسیب های اجتماعی را فراهم آورده ایم و در حال حاضر این پژوهشکده به لحاظ عملی فعال است و در حال دریافت طرح نامه های تحقیقاتی از محققان و انعقاد قرار داد از سراسر کشور است.  ایشان با بیان این که ما بنای خدمتگذاری داریم و اینحرکت را یک حرکت جهادی می دانیم و تلاش داریم که سهم کوچکی در این جهاد مقدس داشته باشیم، از همه محققان و پژوهشگران در کشور دعوت و از همه آنها تقاضا کردند که در این عرصه جهاد گونه حضور پیدا کنند چراکه این موضوع یکی از موضوعات بسیار خطیر و از اولویت های بسیارمهم امروز کشور محسوب می شود و ما هم در این زمینه افتخار پشتیبانی و حمایت ازمحققان را خواهیم داشت.

رئیس دانشگاه در پایان از وزیر محترم کشور و معاون ایشان دکتر رستم وندی به واسطه اعتماد و حمایت و پشتیبانی تمام عیارشان از مجموعه فعالیت هایصورت گرفته، تشکر و قدردانی نموده و اظهار امیدواری کردند که روند حرکت و پیشرفت در این حوزه ادامه یابد. ایشان همچنین از اعضای شورای علمی همایش، دبیران علمی و اجرایی و همکاران دلسوز، متعهد و جهادی و دبیرخانه اجرایی همایش نیز تشکر و قدر دانی نمودند و افزودند؛ امید به خدای متعال داریم که این حرکت به عنوان سر آغازی برای سلسله مطالعات اسلامی در حوزه آسیب های اجتماعی نقش خود را به نحو شایسته ای ایفا کند و با همت و توانمندی مجموعه گروه های متخصص و متعهد در کشور، زشتی ها و ناراستی هایی که جامعه اسلامی ما را آزار می دهد هر چه سریعتر از چهره جامعه ما زدوده شود و ما شاهد فراهم آمدن زمینه های لازم  برای ایجاد یک جامعه الگو و تحقق تمدن نوین اسلامی باشیم.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمد حسین شریفی دبیر علمی نخستین همایش مواجهه با آسیب های اجتماعی از دیدگاه اسلام،(مقابله و پیشگیری) دیگر سخنران این همایش بود.

ایشان درآیین افتتاحیه این همایش گفت: همانطور که می دانید عنوان این همایش دارای سه کلید واژه مواجهه، آسیب های اجتماعی و دیدگاه اسلام است. در زمینه آسیب های اجتماعی تاکنون فعالیت های بسیار زیادی چه در ایران و چه در سایر کشورهای جهان و به خصوص در دنیای غرب، صورت گرفته و تئوری های علمی و محصولات و دستورالعمل های مختلف و راهکارهای اجرایی برای مواجهه با آسیب های اجتماعی تا به امروز تولید شده است. همانطور که می دانید زندگی اجتماعی منهای آسیب وجود نداشته و نخواهد داشت، ولی سطح آسیب ها و کمیت و کیفیت آن­ها در طول تاریخ بشری متفاوت بوده است. هیچ جامعه معصومی وجود نداشته و نخواهد داشت این آسیب ها در برخی از جوامع و برهه ای از زمانها به حدی از  شدت و فراگیری رسیده است که بسیاری از حکما و اندیشمندان را حتی به مرز ناامیدی رسانده است. در حال حاضر در سده اخیر به خصوص، آسیب ها فراگیری بیشتری پیدا کرده اند. راهکارهای مختلف و تئوری های متعدد حتی دانش هایی برای مواجهه با آسیب ها تولید شدند و اساسا فلسفه تولید علوم اجتماعی، یکی فهم جهان اجتماعی و دیگری کنترل و مدیریت جامعه بوده است اما این راهکارها آن گونه که انتظار می رفت، موفق نبودند. از برخی اندیشمندان می شنویم که سخن از مرگ جامعه شناسی را مطرح می کنند که البته با مخالفت های جدی نیز مواجهه هستند. در جامعه ماهم به طبع مطالعاتی که در حوزه آسیبهای اجتماعی صورت گرفته است، تقریبا همه اندیشه های موجود ترجمه شده است و در خرداد ماه امسال همایشی در حوزه آسیب های اجتماعی با نگاه های رایج برگزار شده است، به عنوان مثال چندنمونه عرض می کنم که این مطالعات صورت گرفته چه مشکلی داشته و هدف همایش چیست. باید بگویم تاسال ۱۳۸۰، فقط،در ایران 4897 عنوان کتاب، مقاله، همایش، نشست علمی و میزگرد درباره پدیده طلاق برگزار شده و منتشر شده است. اما بر اساس آمار رسمی کشور در آن سالها از هر ۱۱ازدواج یکی به طلاق کشیده می­شد اما در سال گذشته از هر سه و نیم ازدواج یکی منجر به طلاق شده است. یک نمونه دیگر در مورد آسیب اعتیاد، از سال۱۳۷۱ تا سال ۱۳۸۷ یعنی در یک دوره زمانی ۱۶ ساله 4066 عنوان کتاب، مقاله، پایان نامه و رساله منهای همایش ها و نشست ها، در کشور ما منتشر شده است و کارصورت می گیرد اما امروزه همه به این نکته رسیده اند که کمیت و کیفیت اعتیاد و مواد مخدر و تنوع مواد مخدر بیشتر شده است. سوال اینجاست واقعا مشکل کجاست؟ به نظر می رسد در زمینه آسیب های اجتماعی در کشور کم کاری صورت نگرفته است، از نظر علمی هم کم هزینه نشده، اما باید ببینیم مشکل کار کجاست و این موضوع نیاز به یک همایش جداگانه دارد. چرا در کارهای علمی صورت گرفته در میدان عمل پاسخ شایسته ای نمی بینیم؟ شاید مشکل آن است که این نسخه های پیچیده شده نسخه شفا بخش نیست و یا بیماری را به درستی تشخیص نداده اند و یا به درستی به نسخه ها عمل نکرده اند.

دبیر علمی همایش تصریح کرد: به زعم ما و به اعتقاد برگزار کنندگان این همایش، دو مشکل عمده در مطالعات آسیب های اجتماعی که در کشور ما تابحال صورت گرفته، وجود دارد که در این همایش درصدد آن هستیم تا نقطه عطفی برای حل و رفع این مشکل ها بیابیم و هرگزادعا نداریم که با یک و ده ها همایش بشود آسیب های اجتماعی را ریشه کن کرد. به اعتقاد ما این مشکل یکی این است که اگر فراتحلیلی اجمالی از کارهای صورت گرفته انجام بدهیم متوجه می شویم که اولا اغلب مطالعات صورت گرفته تا بحال به طبع دغدغه بسیاری از جامعه شناسان و اندیشمندان غربی بر توصیف، تبیین و چرایی آسیب ها متمرکز بوده است. ذکر آسیب ها و بیان آماری و کمی و کیفی و در نهایت تبیین و چرایی آسیب ها کمترین نگاه در سطح تخصصی و در سطح بنیادین و مواجهه با آسیب اجتماعی بوده است در روش کنترل و مواجهه با آسیب و پیشگیری و مقابله با یک آسیب اندیشه و کتاب و مقاله کم داریم. چون بیشترین دغدغه توصیف و تبیین بوده است

حجت الاسلام و المسلمین دکترشریفی افزود: ما معتقد هستیم بر اساس منطق قرآن، اگر تمرکز اصلی بر توصیف و تبیین باشد خود به نوعی آسیب محسوب می شود. زمانیکه یک امر نادرست به طور دایم گفته شود آمار رو به افزایش آسیب ها هر روز ذکر شود قبح گناه و آسیب ریخته می شود.مواجهه باید درست باشد. قرآن صرفا تمرکز بر آسیب ندارد بلکه زشتی آسیب را هم بیان می کند. دوم اینکه در مطالعات اجتماعی، عدم وجود و یا گاهی انکار نگاه اسلامی در رفع آسیب ها دیده می شود.به عنوان نمونه عرض میکنم “لاتقرب الزنا انه فاحشه”مقوله زنا و روابط غیر اخلاقی جنسی که در صدر اسلام یکی از جدی ترین آسیب ها در دوران جاهلیت بود، قرآن که می خواهد با این مسئله مواجه شود بیان نمی کند که شما چقدر فاسد هستید ببینید چه آمار بالایی دارید قرآن این را نمی گوید و می گوید “لاتقرب الزنا”لفظی راهم که قرآن برای آن آسیب می گوید لفظ حساب شده ای است.

ایشان در ادامه گفت:یکی از جدی ترین مشکلات مطالعات آسیب های اجتماعی در جامعه ما، عدم تمرکزروی حوزه مواجهه و تمرکز بیش از اندازه برحوزه تبیین و توصیف است  و نکته مهم دیگر این است که اساسا نگاه اسلامی به مسئله وجود ندارد.و برخی اذعان میکنند که ما در علم از پشینیان خود، الگوبرداری می کنیم و به روش آنها پیش می رویم در جواب اینها باید بگویم که اگر مدل های غربی مواجهه با آسیب های اجتماعی جوابگو بود در همان جوامع باید مشکلات را حل می کرد؛ که نکرده است ، مشکل طلاق و خانواده را در غرب حل می کرد، مشکل خشونت را در آنجا حل می کرد، مشکل تجاوز به عنف در غرب را حل می کرد، اما مشاهده می کنیم نه تنها هیچ یک از این مشکلات را حل نکرده بلکه روز به روز اوضاع غربی ها بدتر و بدتر شده است. معلوم می شود این مدل ها حتی برای غربی هاهم کار ساز نیست و حتی اگر کارگر هم می بود؛ برای آن جامعه مفید می بود. این یک اصل مسلم است که مطالعات آسیب های اجتماعی متاثر از بنیان های فرهنگی هستند و وابسته به ارزشها و جهان بینی در جامعه هستند. آن مدلی که در غرب تولید شده لزوما در جامعه ما قابل استفاده نیست، پس ضعف دیگر مطالعات اجتماعی که تابحال صورت گرفته عدم توجه به نگاه اسلام بوده است. ما دراین همایش تلاش کردیم این دو مشکل حل شود. توجهی که روی مواجهه است (یعنی پیشگیری و مقابله) و دوم بررسی راهکارهای مواجهه با آسیب از نگاه اسلام و در بررسی مقالات نیز ما همین حساسیت ها را داشته ایم. هیچ مقاله ای را جز اینکه به این دو مقوله جدی توجه کرده باشند نپذیرفته ایم .لذا همه مقالات را جدا از اینکه به مباحث آسیب های اجتماعی پرداخته بودند هم از نظر مدل مواجهه ویا تمرکزبر مواجهه و هم از منظر نگاه اسلامی بررسی کردیم. این دو مقوله شاخص مهم همایش امسال بوده است.و مهمترین تفاوت این همایش با همایش هایی که در سالهای گذشته صورت گرفته مبنای اسلامی بودن راهکارهای مواجهه با آسیب بوده است.

دکترشریفی با بیان اینکه طی چند ماه گذشته همه دبیران علمی و اجرایی با تمام قوا دراین عرصه فعالیت کرده اند افزود: در پی تمام تلاشها متوجه وجود ظرفیت های بالا و خلاهای زیاد در جامعه شده ایم،  البته هر کسی از نگاه خودش  این آسیب ها آنها را بررسی می کند و راهکار ارایه می دهد. هیچ کاری را نفی نمی کنیم ما در مقام عمل ادعا می کنیم نسخه های اسلامی راهکار برای تمام بشریت دارند. مثلا نسخه تاریخی آن را مشاهده کنید که پیامبر اسلام(ص) حرکت خود را در جامعه ای که در اوج فساد بود آغاز و آن را اصلاح کرد. بنابراین ما هم باید از این نسخه استفاده کنیم. این مدل و نسخه وجود دارد و فقط باید استخراج شود و متناسب با مقتضیات روز بیان شود و این رسالت بردوش شما محققان و اندیشمندان است.

ایشان با اشاره به مقاله های رسیده به این همایش گفت: ۲۴۷مقاله به دبیرخانه همایش رسید که از آن میان ۶۰مقاله انتخاب شد و در این همایش ۴۶مقاله در شش پنل عرضه می شود.

دبیر علمی همایش در پایان سخنانش خاطرنشان ساخت: راهکارهای نابی برای رفع آسیب های اجتماعی در مقاله های رسیده وجود دارد برای حل آسیب های اجتماعی و ما پیشنهاد می دهیم تا این راهکارها به صورت نسخه های روشن تدوین شوند و به عنوان محصولی کاربردی و راهبردی از همایش در دسترس مدیران و مسئولان قرار گیرد تا عملیاتی شوند.​