به گزارش روابط عمومی مرکز صدرا، عصام عبدالشافی استاد دانشگاه قاهره در نشست مشترک با عطاء الله رفیعی آتانی و فرزاد جهان بین معاونان مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا، به لزوم حضور خود در این مرکز پرداخت و گفت: بعد از اینکه متوجه شدیم مرکز پژوهش‌های اسلامی صدرا در زمینه اسلامی شدن علوم فعالیت می‌کند و با توجه به نیاز جامعه مصر به تجربیات چنین مراکزی، نیاز به آشنایی و همکاری با شما را لازم دیدم.
وی در ادامه به معرفی اندیشکده تحقیقات سیاسی و استراتژیک مصر پرداخت و گفت: «اندیشکده مصری» در سال ۲۰۱۴ در استانبول تأسیس شده است و اولین وظیفه ما در این اندیشکده، حمایت و دفاع از انقلاب ژانویه ۲۰۱۱ (انقلاب مصر) است و اینکه تمام جوانب این انقلاب را بررسی نماییم. همچنین تمام اتفاقات بین‌المللی که بر این انقلاب تاثیرگذار بوده و هستند را رصد کرده و مورد واکاوی و پژوهش قرار دهیم.
مدیر اندیشکده تحقیقات سیاسی و استراتژیک مصر افزود: این اندیشکده به افراد تصمیم گیر در این انقلاب کمک فکری می‌کند و به تربیت نیروهای متخصص سیاسی در راستای پیشبرد این انقلاب اهتمام دارد. در این چارچوب همایش‌ها و کنفرانس‌های زیادی توسط این اندیشکده برگزار شده است. همچنین دوره‌های آموزشی علوم سیاسی برگزار نموده و تلاش می‌کند حلقه وصلی میان مراکز پژوهشی که در راستای پیشبرد انقلاب فعالیت می‌کنند باشد. به همین دلیل با مراکزی که در این زمینه پژوهش می‌کنند توافقنامه همکاری امضا کرده‌ایم.
وی در ادامه یادآور شد: اندیشکده مصری عضو اندیشکده تفکر استراتژیک در ترکیه است. سی و سه مرکز پژوهشی ذیل مجوعه اندیشکده تفکر استراتژیک ترکیه قرار دارند. همچنین اندیشکده مصری عضو شبکه مراکز پژوهشی مالزی است. تارنمای این مرکز در نوامبر ۲۰۱۵ افتتاح شده است. بعد از گذشت یک سال در مورد ۱۲۰۰ موضوع در این تارنما مطلب گذاشته‌ایم و در مورد آنها پژوهش نموده‌ایم. این موضوعات به صورت مقاله و کتاب و پژوهش در این تارنما گنجانده شده است.
استاد دانشگاه قاهره در معرفی نشریاتی که از اندیشکده مصری منتشر شده افزود: فصلنامه «القلم و المیدان» که تا کنون چهار شماره از آن منتشر شده است، توسط جوانان انقلابی مصری تهیه می‌شود. همین طور قرار است یک مجله از ژانویه سال آینده (۲۰۱۷) این مرکز منتشر شود. این مجله، قرار است یک مجله علمی پژوهشی باشد که به صورت فصلنامه منتشر می‌شود.
وی ضمن دعوت از مرکز پژوهش‌های صدرا در همایش بین‌المللی انقلاب مصر افزود: اندیشکده مصری، اکنون در حال آماده کردن خود برای برگزاری اولین کنفرانس بین‌المللی با موضوع «شش سال بعد از انقلاب» از ۲۱ الی ۲۳ ژانویه سال آینده است. این کنفرانس هر سال در همین ماه برگزار خواهد شد. روز دوم این کنفرانس، به تجربه‌ها و کارشناسی‌های بین‌المللی در باب انقلاب‌ها و تحولات سیاسی اختصاص دارد. در این روز یک کارگاه به انقلاب اسلامی ایران می‌پردازد. همچنین کارگاهی به تجربه ترکیه، در مورد چگونگی و پیامدهای کودتاهایی که در این کشور شکل گرفت، خواهد پرداخت.
واکاوی پیروزی انقلاب اسلامی در همایش بین‌المللی انقلاب مصر
عبدالشافی افزود: در این کارگاه‌ها و بخصوص کارگاهی که به انقلاب اسلامی ایران می‌پردازد، در مورد دلایل پیروزی انقلاب اسلامی ایران صحبت خواهد شد. در مورد اینکه ایران چگونه توانست بعد از انقلاب ۱۹۷۸ مؤسسات و نهادهای خود را در این کشور از نو بنا نهد؟ بعد از انقلاب، ایران چگونه توانست یک سازمان اسلامی جدیدی بنیان نهد؟ ایران چگونه یک انقلاب فکری بعد از انقلاب مردمی رقم زد؟
وی افزود: این سؤالات، موضوعات مورد بحث این کنفرانس بین‌المللی خواهند بود، تا بتوانیم از این تجربه برای وضع کنونی مصر استفاده کنیم. در مورد ترکیه نیز بحث خواهیم داشت تا بتوانیم روابط بین‌المللی نظامی را مدیریت نماییم. (چگونه می‌شود نظامیان در حکومت باشند ولی کودتا نکنند) از کارگاه‌های مهم دیگر این کنفرانس، کارگاه‌های مربوط به تجربه کشورهای آمریکای لاتین در باب انقلاب است. همچنین کارگاه‌هایی به تجربه کشورهای آفرقایی و آسیایی خواهد پرداخت، تجربه و بحث مدیریت خلاقانه و یا مدیریتِ جهت گریهایِ مختلف در مسائل سیاسی، تجربه‌هایی از جمله اندونزی، مالزی آفریقای جنوبی و سودان بعد از سال ۱۹۸۹.
استاد دانشگاه قاهره یاد آور شد: یکی دیگر از کارگاه‌هایی که در کنفرانس ماه ژانویه برگزار می‌شود، کارگاه «اصالت دادن و مشروعیت دینی حرکات انقلابی است» به این معنا که راهکارهای دینی برای تحول فکری مردم چگونه است؟ چگونه می‌توان بر اساس شرع اسلام افکار مردم را انقلابی کرد و آن را انقلابی نگه داشت؟
وی افزود: محمود عبدالرزاق مسئولیت رصد حوادث انقلاب و پرونده روابط نظامی و غیر نظامی اندیشکده مصری را به عهده دارد، او با متخصصین این زمینه ارتباط دارد. او هر هفته به مسائل جاری در مصر می‌پردازد و گزارشی از آن را به اندیشکده ارائه می‌نماید. بر پایه این تحقیقات، این اندیشکده همچنین نشستی در باب «روابط نظامی و غیر نظامی» در ماه می ۲۰۱۶ برگزار نموده است.
قانون اساسی، مهمترین ره آورد انقلاب برای کشورهای اسلامی
در ادامه این نشست رفیعی آتانی استاد دانشگاه علم و صنعت گفت: بعد از انقلاب بزرگ اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ که انقلاب عظیم فرهنگی، معنوی و اجتماعی بود و دستاورد سیاسی آن به اندازه بن مایه‌های فرهنگی که پیش از آن شکل گرفته بود نبود. به این معنا که بُعد فرهنگی این انقلاب بسیار مهمتر از بُعد سیاسی آن بود. صورت سیاسی این تحول، در گام نخست خود را در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نشان داد. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران گویی سخت افزار تحقق همه آن چیزی بود که مردم در جهت‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و سیاسی مطالبه می‌کردند. به همین دلیل شاید مهمترین ره آورد انقلاب اسلامی ایران برای کشورهای مسلمان قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران باشد.
وی افزود: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جایگاه تمام نهادهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران را به دقت تعریف و تعیین کرده است. به گونه‌ای که بعد از گذشت قریب به چهل سال از این انقلاب اسلامی نیز به اصلاحات اساسی ندارد. این قانون بر دو عنصر اساسی استوار است. دو عنصری که در هیچ شرایط از آن قابل حذف نیست، به عبارتی دیگر، این دوعنصر هویت ساز قانوان اساسی است. یکی اینکه اسلامیت نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران است و دیگری ابتناء آن بر رأی مردم. اگر رویکردی بخواهد ابتناء بر رأی مردم را ازاین ساختار جدا کند، مثل این است که بخواهد اسلام را از این ساختار جدا کند.
وی یادآور شد: این موضوع به این دلیل است که مردم سالاری دینی به عنوان اصل تئوریک این سیستم سیاسی، تمام هویت قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را ساخته است. چارچوب و دستاوردهای سی و هشت ساله این انقلاب، شاید مهمترین هدیه‌ای باشد که جمهوری اسلامی می‌تواند به کشورهای اسلامی تقدیم نماید.
رفیعی آتانی در ادامه این نشست تصریح کرد: در همان روزهای نخستین انقلاب رهبران انقلاب و در صدر آن رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران امام خمینی (ره) متوجه شدند که این ساختار به نرم افزارها و دانش‌های متناسب با خودش برای تصمیم گیری و سیاست گذاری و مدیریت نیازمند است. دانش ترجمه شده غربی به عنوان علوم اجتماعی و انسانی چنین قابلیتی را ندارد. یعنی وقتی که خواستند جمهوری اسلامی ایران را با همین مبانی اداره کنند و در آن تصمییم گیری کنند اولین نکته‌ای که متوجه شدند این بود که دانش ترجمه شده غربی از چنین قابلیتی برخوردار نیست. به همین دلیل موضوع انقلاب فرهنگی در ایران مطرح شد.
استاد دانشگاه علم و صنعت افزود: بنا براین شد که از حیث فرهنگی که عمدتاً خود را در چهره علوم اجتماعی و انسانی نشان می‌داد یک تحول اساسی رقم بخورد. به نحوی که این ساختار ابداعی و اسلامی بتواند اسلامی اداره شود. معلوم شد که دانش‌های ترجمه شده غربی برای اداره اسلامی این ساختار ناکارآمد است.
تولید علوم انسانی اسلامی، جریان غالب در حوزه‌های علمیه
وی یادآور شد: پس از تأخیر حدود ده ساله که به دلیل جنگی که از سوی آمریکا به ما تحمیل شده بود، نهادهای علمی کشور ما و در رأس آن حوزه‌های علمیه و برخی از دانشگاه و همچنین تأسیس برخی از دانشگاه‌ها همچون دانشگاه امام صادق (ع) تولید علوم انسانی و نظریه پردازی در آن به نحو جدی‌تری پیگیری شد. امروز در حوزه‌های علمیه جریان غالب و جهت گیری اصلی، تولید علوم انسانی اسلامی است. در بسیاری از دانشگاه‌های اصلی کشور نیز رویکرد جدی و اساسی اسلامی سازی علوم انسانی است.
رفیعی آتانی تأکید کرد: محصول این تلاش پژوهشگران بسیاری است که با این رویکرد در کشور ما در حال تحقیق و فعالیت هستنند. همچنین اساتید، مدرسان، طلاب و دانشجویان سطوح بالا در راستای این هدف، در حال پژوهش هستند. بیش از ۵۰ مجله علمی و تحقیقاتی در کل کشور با رویکرد اسلامی سازی علوم انسانی داریم. علت اصلی این است که به تلقی کسانی که پیرو انقلاب اسلامی هستند و یا در ذیل گفتمان انقلاب اسلامی قرار دارند، علوم انسانی موجود که ترجمه علوم انسانی غرب است، علومی هستند که انسان جدید غربی، درباره انسان جدید غربی تولید کرده است.
مدیریت ملی و سراسری بر فرآیند تولید و ترویج علوم انسانی در کل کشور
وی افزود: بنابراین تصمیم گیری و سیاست گذاری بر اساس آن به معنای تولید و ایجاد آن انسان در جوامع اسلامی است. اگر درچارچوب آن علوم به تصمیم گیری و سیاست گذاری بپردازیم، به این معناست که هویت فرد و جامعه را غربی می‌نماییم. کاری که مرکز پژوهش‌های اسلامی صدرا انجام می‌دهد، یک مدیریت ملی و سراسری بر فرآیند تولید و ترویج علوم انسانی در کل کشور است.
وی افزود: این مرکز با برگزاری کنکره های بین‌المللی علوم انسانی اسلامی با مشارکت مراکز علمی، حوزوی و دانشگاهی تلاش می‌کند مسیری که به تولید علوم انسانی اسلامی می‌انجامد را به طور مستقیم و موثری مدیریت نماید. بر این اساس مرکز پژوهش‌های اسلامی صدرا در حال برگزاری چهارمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی است. دستاوردهای مرکز پژوهش‌های صدرا در این زمینه تا کنون انتشار بیش از سی جلد کتاب و سه فصلنامه است و همچنین پشتیبانی محتوایی مجلاتی که در مراکز همکار منتشر می‌شوند. در واقع، خروجی‌های کنگره‌هایی که تاکنون برپا شده را در چارچوب این مجلات منتشر می‌نماید.
وی افزود: نکته اساسی در تفاوت رویکرد ایران اسلامی وغیر ایرانی، این است که ما بجای اینکه صرفاً به مطالعه تجربیات دیگران بپردازیم، که البته مهم است، به چارچوب اسلامی در نگاه به این تجربیات اهمیت می‌دهیم. به عنوان مثال، امام خمینی (ره) در نگاه به آمریکا از یک چارچوب اسلامی استفاده کردند. ایشان آمریکا را بر اساس مبانی و معارف اسلامی تحلیل نمودند و درباره آن یک مدل سازی نظری انجام دادند. از این رو از آمریکا به عنوان شیطان بزرگ یاد می‌کردند.
رفیعی آتانی افزود: این تئوری امام بود و چون تشخیص دادند که آمریکا شیطان بزرگ است هیچ وقت فریب آن را نخورند. همه تلاش‌ها و تدابیر آمریکا و همه برنامه‌های آمریکا را که یکی از آنها دانش تولید شده در غرب بود را با همه لوازمِ مخرب آن، شناختند و معرفی نمودند.
استاد دانشگاه علم و صنعت گفت: با اینکه امام خمینی (ره) با یک نگاه خالص اسلامی به این موضوعات عنایت داشتند، اما همین نگاه خالص ایشان را بر آن می‌داشت تا از همه تجربیات بشری استفاده نمایند. برخی از این تجارب، تجربیات علمی هستند. اما آنچه که ایشان هیچ موقع از آن کوتاه نیامدند این بود که همه این‌ها را با یک دستگاه اسلامی می‌نگریستند. منظور ما هم از علوم انسانی اسلامی نگاهی از این دست است.
وی افزود: بنابراین اگر ما امروز تجربه ایران، مصر، عراق، مالزی را در دستگاه علوم انسانی غربی توضیح دهیم، باز هم در میدان بازی طراحی شده آنها قرار گرفته‌ایم. هرچند که موضوعات اسلامی و مردم هم مسلمان باشد. لذا توجه به تجربیات مسلمان‌ها مهم نیست، مهم آن است که ما به اندیشه اسلامی در نگرش به این تجربیات توجه کنیم. باید تحلیل اسلامی از این تجربیات داشته باشیم. چنانچه تحلیل ما از آمریکا باید اسلامی باشد.
وی در ادامه یادآور شد: به عنوان مثال چنانچه به سیاست خارجی با دستگاه غربی نگاه کنیم، منافع اقتصادی خیلی مهم می‌شود و وقتی منافع اقتصادی مهم شد در تحلیل مسائل سیاسی نمی‌توان به بن مایه‌های ارزشی، فرهنگی و اصیل اسلامی توجه کرد. چون ادبیات علمی غربی بیش از این اجازه نمی‌دهد تا ارزش‌های اسلامی به سیاست راه یابد. لذا این تفکرِ اسلامی است که اهمیت دارد. تجربه مسلمانان باید در چارچوب تفکر اسلامی توضیح داده شود.
وی افزود: اگر انقلاب اسلامی ایران با تفکر غربی توضیح داده شود، خروجی آن در نهایت، نوعی از مدیریت تفکر غربی بر تجربه مسلمانان است. این اتفاق برای سیاستمداران و تصمیم گیران کشورهای اسلامی نیز خواهد افتاد. تصمیم گیران و سیاست مداران مسلمان تلاش نموده و کشورهای خود را به یک موفقیت سیاسی می‌رسانند، اما چون چارچوب نگاهشان غربی است با یک فاصله اندک زمانی سیستم منحرف و از مدار خود خارج می‌شود. در نقطه آغاز و یا در میانه راه اتفاقات سیاسی کشورهای مسلمان، اسلامی است ولی در تداوم چون با عینک غربی به این اتفاقات نگاه می‌کنند و آن را اداره می‌کنند، ادامه این تجربه استحاله می‌شود به یک رویکرد غربی و به سمت هضم نظام جهانی غربی پیش می‌روند.
وی تصریح کرد: تلاش ما بر این است که رویکردهای اسلامی را در روانشناسی، سیاست، اقتصاد، مدیریت و حقوق و سایر رشته‌های علوم انسانی تولید کنیم تا به پارادایم ذهنی سیستمداران و فعالان و همه کسانی که در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی حضور دارند، تبدیل شود. یعنی همه آن کسانی که در بازار و اقتصاد نقش دارند و یا کسانی که در حوزه روانشناسی و یا جامعه شناسی تحقیق می‌کنند با پارادیم اسلامی به قضیه بنگرند.
در ادامه نشست رفیعی آتانی با اشاره به شرایط خاص مصر و عدم امکان ارتباط تا پیش از این، در جهت توسعه همکاری‌ها ابراز امیدواری کرد و افزود: کشورهایی که ما تا کنون با آنها ارتباط داشته‌ایم مالزی، اندونزی و لبنان است. آثار محدودی از کتاب‌ها و مقالات ما به زبان عربی منتشر شده است. ما آماده‌ایم تا در کسوت یک مرکز علمی با اندیشکده مصری در ترکیه یا مصر همکاری و همراهی کنیم و کار مشترک انجام دهیم. از همراهی شما نیز در ایران اسقبال می‌کنیم.
عصام عبدالشافی نیز در ادامه گفت: به مدت ده سال از ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷ در برنامه‌ای در روابط بین‌المللی اسلامی شرکت نموده‌ام، از مهمترین مباحث در آنجا اسلامی سازی علوم انسانی بود. این برنامه توسط مرکز جهانی اندیشه اسلامی که مؤسس آن جابر العلوانی است.
تمدن نوین اسلامی، سرفصل مشترکی بین مذاهب مختلف اسلامی
فرزاد جهان بین هم در ادامه این نشست افزود: در ادامه مباحثی که درباره اسلامی سازی علوم مطرح شد چند نکته مهم باید ذکر شود. اولین نکته تمدن نوین اسلامی است که توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی مطرح شده و از اهمیت والایی برخوردار است. تمدن نوین اسلامی می‌تواند سرفصل مشترکی بین مذاهب مختلف اسلامی باشد. تمدن نوین اسلامی پایه گذاری یک عصر جدید است که تفاوت‌های اساسی با تمدن غرب بعد از رنسانس دارد. در این تمدن تلاش بر این است که معارف اسلامی از حالت انتزاعی و نظری به حالت عملی تبدیل شود.
وی افزود: در اینجا بحث وحدت جهان اسلام اهمیت بسیاری پیدا می‌کند. رهبر انقلاب اسلامی نیز همواره بر بحث وحدت مسلمانان تاکید می‌کنند. کسانی که نمی‌خواهند این عصر جدید ساخته شود بر اختلافات می‌دمند نه بر مشترکات و وحدت. به عنوان مثال شیخ زکزاکی که یک عالم تقریبی در نیجریه است در زندان به سر می‌برد ولی فردی مثل یاسرالحبیب با دیدگاه‌های افراطی دارد به صورت آزادانه عقایدش را مطرح می‌کند و حمایت می‌شود. این موضوع برای اینکه بین شیعه و سنی اختلاف ایجاد نمایند صورت می‌پذیرد.
وی افزود: امام خمینی (ره) با کسانی که از انقلاب ایران به عنوان انقلاب شیعی نام می‌بردند، مخالفت کردند و تاکید داشتند که این انقلاب، انقلاب اسلامی است. اگر قرار باشد یک عصر جدید ایجاد نمایم باید بین خودمان (کشورهای اسلامی) با رحمت برخورد نماییم و مرزبندی مشخصی با دشمنان خود داشته باشیم. لذا وقتی که از دشمن و کفار یاد می‌کنیم این موضوع که آمریکا شیطان بزرگ است، که عیناً همان جمله امام خمینی (ره) است، اهمیت پیدا می‌کند.
در ادامه این نشست عصام عبدالشافی با اشاره به تهدیدی که متوجه انقلاب مصر است گفت: انقلاب اسلامی ایران یک سال پس از به نتیجه رسیدن با یک جنگ هشت ساله مواجه شد. همچنین انقلاب مصر سه سال بعد از به وجود آمدن با یک کودتای نظام مواجه شد.
وی سپس این پرسش را مطرح کرد که نهادهایی مثل مرکز پژوهش‌های صدرا چگونه می‌توانند برای مردم بصیرت افزایی انقلابی انجام دهند و انقلاب را در مسیر خود هدایت نمایند؟
رفیعی آتانی در پاسخ به این پرسش تصریح کرد: انقلاب اسلامی ایران قدرت نهادسازی و قدرت تولید فکر داشت. ظرفیت تفکر امام خمینی به نحوی بود که یک ارتش انقلابی، دینی و مردمی به نام بسیج بوجود آوردند. پیوند عاطفی رهبری دینی با مردم در ایران بسیار قوی است.
جهان بین نیز در پایان گفت: امام خمینی (ره) به مردم خود اعتماد کردند و مرزبندی خود را با دشمنان شفاف کردند. همچنین در راستای اعتماد امام خمینی (ره) به مردم، اداره کشور را به مردم سپردند و برای حفظ نظام مرزبندی خود را با دشمنان کم رنگ نکردند. ایشان برای حفظ نظام به آمریکا اعتماد نکردند و دست یاری به سوی هیچ کدام از دشمنان دراز نکردند.
